Katheteriseren: veilig werken volgens het nieuwe VILANS-protocol

Katheteriseren is een handeling die vaak voorkomt in de zorg. Het betekent dat je een dun slangetje, een katheter, in de blaas brengt. Dat gebeurt wanneer iemand niet goed zelf kan plassen. De urine kan dan via de katheter uit het lichaam lopen.

Katheteriseren is niet zonder risico’s. Er kunnen bijvoorbeeld bacteriën in de blaas komen, waardoor iemand een blaasontsteking krijgt. Daarom is het belangrijk om deze handeling veilig en schoon uit te voeren.

VILANS heeft hiervoor een nieuw protocol gemaakt. In dit protocol staat de no touchtechniek centraal. Deze manier van werken helpt om de kans op infecties te verkleinen. In deze blog leggen we uit:

• Waarom katheteriseren nodig is
• Welke soorten katheters er zijn
• Welke materialen worden gebruikt
• Wat de voordelen van de materialen zijn
• Wat het nieuwe VILANS-protocol inhoudt
• Hoe de no touchtechniek werkt
• Waarom deze techniek belangrijk is

Kortom, lees hier alles over: Katheteriseren: veilig werken volgens het nieuwe VILANS-protocol

Soms lukt het iemand niet (meer) om goed te plassen. In zo’n geval kan katheterisatie nodig zijn. De meest voorkomende redenen zijn:

• Urineretentie: de blaas kan niet goed geleegd worden
• Overloopincontinentie: er blijft urine in de blaas achter, terwijl er toch urine wegloopt
• Na een operatie: bijvoorbeeld bij narcose of als iemand bedlegerig is
• Neurologische aandoeningen: zoals bij MS of een dwarslaesie
• Controle van urineproductie: bijvoorbeeld bij ernstig zieke mensen op een IC

Katheteriseren helpt om de blaas te legen, de druk in de blaas te verlagen en schade aan de nieren te voorkomen.

Je hebt verschillende soorten katheters. De keuze hangt af van de situatie van de cliënt of patiënt.

Eenmalige katheter

Deze katheter wordt kort ingebracht om de blaas te legen en daarna direct weer verwijderd. Deze methode wordt vaak gebruikt bij mensen die meerdere keren per dag zelf moeten katheteriseren.

Voordelen:

• Minder kans op infecties dan bij een verblijfskatheter
• Wordt meestal thuis zelf uitgevoerd (zelfkatheterisatie)

Verblijfskatheter

Deze katheter blijft voor langere tijd in de blaas zitten. Hij wordt meestal via de plasbuis ingebracht. Er zit een ballonnetje aan het uiteinde dat met water gevuld wordt om te voorkomen dat de katheter eruit valt.

Voordelen:

• Praktisch bij langdurige problemen met plassen
• Urine wordt continu afgevoerd naar een opvangzak

Suprapubische katheter

Deze katheter wordt via een kleine opening in de buik, net boven het schaambeen, in de blaas gebracht. Dat gebeurt meestal via een kleine ingreep door een arts.

Voordelen:

• Minder kans op infecties bij langdurig gebruik
• Handiger bij mensen die vaak last hebben van blaaskrampen of verstoppingen

Katheters worden gemaakt van verschillende soorten materiaal. Elk materiaal heeft zijn eigen eigenschappen. Hieronder zie je de meest gebruikte materialen:

PVC (polyvinylchloride)

• Voordelen: goedkoop, stevig, geschikt voor eenmalig gebruik
• Nadelen: kan hard aanvoelen, niet geschikt voor langdurig gebruik

Latex

• Voordelen: flexibel en zacht
• Nadelen: kans op allergie; moet soms worden gecoat

Siliconen

• Voordelen: soepel, goed verdragen door het lichaam, geschikt voor langdurig gebruik
• Nadelen: iets duurder dan latex of PVC

Hydrogel-coating

• Voordelen: glad oppervlak, minder wrijving bij het inbrengen, comfortabeler voor de cliënt
• Nadelen: meestal alleen bij duurdere katheters

Bij het kiezen van een katheter moet rekening worden gehouden met de gevoeligheid van de patiënt, de duur van het gebruik en de kans op infecties of irritatie.

VILANS is een kennisorganisatie die richtlijnen maakt voor veilige en goede zorg. In 2024 heeft VILANS een vernieuwd protocol uitgebracht voor het katheteriseren van volwassenen.

In dit protocol staat de no touchtechniek centraal. Deze techniek helpt om de katheter steriel te houden tijdens het inbrengen. Daardoor is er minder kans dat bacteriën in de blaas komen.

Het protocol is bedoeld voor verpleegkundigen en verzorgenden die werken met voorbehouden of risicovolle handelingen. Het past bij de nieuwste inzichten op het gebied van infectiepreventie.

Wat is de no touchtechniek?

Bij de no touchtechniek raak je het steriele deel van de katheter niet met je handen aan. Dat is belangrijk, want bacteriën op je handen kunnen gemakkelijk op de katheter terechtkomen.

De techniek werkt als volgt (als voorbeeld leggen we uit bij de vrouw):

• Verwijder de verpakking van de urineopvangzak. Leg de urineopvangzak op het schone werkveld. Gooi de verpakking in de afvalbak.
• Open de buitenverpakking van de katheter enkele centimeters. Vouw de uiteinden om. Laat de binnenverpakking in de buitenverpakking zitten. Houd de buitenverpakking met de niet-katheteriserende hand vast op de omgevouwen uiteinden.
• Verwijder het uiteinde van de binnenverpakking van de katheter zodat het aansluitpunt voor de urineopvangzak bereikbaar is. De katheter blijft in de binnenverpakking.
• Pak met de katheteriserende hand de slang van de urineopvangzak vlak achter het aansluitpunt. Sluit de urineopvangzak aan op de katheter.
• Verwijder met de niet-katheteriserende hand de buitenverpakking van de katheter.
• Leg de katheter met aangesloten urineopvangzak in de binnenverpakking op het schone werkveld.
• Gooi de buitenverpakking in de afvalbak.
• Controleer de katheter in de binnenverpakking op beschadigingen
• Pak de binnenverpakking van de katheter vast met de katheteriserende hand
• Scheur met de niet-katheteriserende hand het voorste deel van de binnenverpakking langs de scheurrand open. Doe dit zonder het in te brengen deel van de katheter aan te raken.
• Zorg dat het in te brengen deel steriel blijft. Pak de katheter aan de binnenverpakking vast, ongeveer 5 cm vanaf de tip met de katheteriserende hand.
• Houd de labia minora gespreid met de niet-katheteriserende hand
• Breng de katheterpunt voorzichtig in met een scheppende beweging
• Schuif de katheter verder op tot je urine ziet aflopen.
• Schuif de katheter daarna nog 2 cm verder op.
• Houd de katheter vast, zodat deze niet uit de blaas glijdt.
• Plaats de spuit met ballonvloeistof op het katheterballonkanaal. Het plaatsen van de spuit in het ventiel van het ballonvulkanaal kan enige kracht kosten.
• Spuit de door de fabrikant voorgeschreven hoeveelheid vloeistof langzaam in de katheterballon.
• Zuig zo nodig vloeistof terug als door de behandelaar is voorgeschreven dat de ballon minder vol moet zijn.
• Verwijder de spuit.
• Trek de katheter iets terug tot je weerstand voelt.
• Open de rest van de binnenverpakking bij de scheurlijn en verwijder de verpakking. Als er geen scheurlijn aanwezig is, gebruik dan een verbandschaar om de binnenverpakking door te knippen.

Waarom is deze techniek zo belangrijk?

Bij katheteriseren kunnen bacteriën via de plasbuis in de blaas komen. Dit kan een urineweginfectie veroorzaken, zoals een blaasontsteking. Vooral mensen die verzwakt zijn of langdurig een katheter hebben, lopen risico.

Een infectie kan leiden tot:

• Blaasontsteking (pijn, koorts, branderig gevoel)
• Nierbekkenontsteking
• Sepsis (in ernstige gevallen)

De no touchtechniek helpt om deze risico’s te verkleinen. Uit onderzoeken blijkt dat het risico op infectie veel kleiner is als de katheter op een steriele manier wordt ingebracht (Vilans, 2024; EAUN, 2024).

Daarom schrijft het nieuwe VILANS-protocol voor dat zorgverleners altijd volgens de no touchtechniek moeten werken bij eenmalige katheterisatie.

In de praktijk: hoe pas je dit toe?

Bij het toepassen van de no touchtechniek is het belangrijk dat je alle stappen goed kent én oefent. Veel fouten ontstaan doordat zorgverleners afwijken van het protocol of te weinig ervaring hebben.

• De katheter met blote handen aanraken
• Niet werken met een steriel veld
• Niet goed uitleggen aan de cliënt wat er gaat gebeuren
• Te snel of te ruw inbrengen van de katheter
• Slechte voorbereiding of verkeerde houding van de cliënt
• Geen aandacht voor privacy of comfort

Het volgen van het protocol en het toepassen van de no touchtechniek voorkomt deze fouten grotendeels.

Het vernieuwde protocol van VILANS helpt zorginstellingen om veiliger en professioneler te werken. Ook cliënten merken het verschil: minder pijn, minder ongemak, en vooral minder infecties.

Zorgverleners die werken volgens de nieuwste richtlijnen:

• Werken hygiënischer
• Maken minder fouten
• Zorgen voor betere resultaten
• Geven cliënten meer vertrouwen

Katheteriseren is een belangrijke handeling in de zorg. Het moet veilig gebeuren om complicaties te voorkomen.

Het nieuwe VILANS-protocol (2024) richt zich op veiligheid, hygiëne en infectiepreventie. De no touchtechniek speelt hierbij een centrale rol. Door deze techniek toe te passen, verklein je de kans op een blaasontsteking of andere infecties.

Zorgverleners die werken volgens het protocol zorgen voor betere en veiligere zorg. Daarom is het belangrijk dat je goed getraind bent en weet hoe je de techniek in de praktijk toepast.

Wil je leren hoe je veilig katheteriseert volgens het nieuwe protocol van VILANS? Of wil je jouw kennis over de no touchtechniek opfrissen?

Volg dan bij ons een cursus voorbehouden en risicovolle handelingen (VTH) of katheteriseren. Tijdens deze cursus leer je:

• Werken volgens de nieuwste richtlijnen
• Stap voor stap veilig katheteriseren
• Hoe je fouten voorkomt in de praktijk

Schrijf je vandaag nog in en werk aan veilige zorg!

• Vilans. (2024, 25 september). Update protocollen blaaskatheter ‘schoon’ inbrengen. Geraadpleegd op 6 april 2025, van https://www.vilans.nl
• European Association of Urology Nurses (EAUN). (2024). Indwelling catheterisation in adults – Urethral and suprapubic.
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2023). Guidelines for the prevention of intravascular catheter-related infections.
• National Health Service (NHS). (2024). Aseptic Non Touch Technique (ANTT®) guideline.
• V&VN. (2022). Handreiking voorbehouden en risicovolle handelingen: Urinekatheterisatie bij volwassenen. Utrecht: V&VN.