Dialyse

Peritoneale dialyse

Dialyse is een nierfunctie vervangende therapie, soms ook wel een kunstnier genoemd. Bij een eindstadium nierfalen (nierfunctie minder dan 15%) werken de nieren niet voldoende meer om het bloed goed te kunnen filteren. Ook het onttrekken van vocht uit het lichaam lukt niet meer voldoende. Dialyse is dan noodzakelijk om te zorgen dat een zorgvrager overleefd.

Dialyse is een behandeling die continue nodig is om te overleven. Als dialyse gestopt wordt bij een zorgvrager met eindstadium nierfalen, zal deze overlijden. Als de transplantatie succesvol is en de nier voldoende functioneert, is er geen dialyse meer nodig.

Er zijn twee mogelijkheden voor dialyse, de hemodialyse en de peritoneale dialyse. Een zorgvrager mag zelf bepalen voor welke optie hij kiest, mits er voldaan kan worden aan bepaalde voorwaarden.

Bij peritoneale dialyse (buikdialyse of buikspoeling) wordt er gebruik gemaakt van het buikvlies voor het filteren van afvalstoffen uit het bloed. Het buikvlies (peritoneum) zit in de buikholte om alle organen heen en bevat veel bloedvaten. De ruimte tussen de organen in de buikholte wordt de peritoneale holte genoemd.

Bij peritoneale dialyse (PD), wordt deze ruimte gebruikt om vloeistof in te laten lopen. In deze vloeistof worden de afvalstoffen en het overtollige vocht opgenomen, dat via het buikvlies gefilterd is. Het in en uitlopen van deze vloeistof gebeurt meerdere keren per dag, vaak vier tot vijf keer. De vloeistof heeft een speciale samenstelling, per zorgvrager is het verschillend voor welke vloeistof er gekozen wordt.Voor peritoneale dialyse is toegang tot de buikholte nodig.

Tijdens een operatie wordt een PD katheter in de buik geplaatst. Het uiteinde van de katheter ligt onder in de buikholte.

Er zijn twee mogelijkheden voor peritoneale dialyse. De eerste is handmatig de vloeistof in en uit laten lopen. Dit wordt met name overdag gedaan. De tweede mogelijkheid is het gebruiken van een machine. In de nacht wordt de zorgvrager aangesloten op de machine, waarbij deze gedurende de hele nacht meerdere vloeistofwisselingen uitvoert.

Als een zorgvrager gaat starten met peritoneale dialyse, volgt hij een training in het ziekenhuis. Onder begeleiding van een gespecialiseerd dialyseverpleegkundige, zal de zorgvrager leren om zelfstandig de katheter te verzorgen en de vloeistofwisselingen uit te voeren.

Voor een effectieve peritoneale dialyse is nauwkeurigheid erg belangrijk. De zorgvrager moet dagelijks de bloeddruk en het lichaamsgewicht bijhouden. De nefroloog spreek een streefgewicht af. Dit is het gewicht zonder overtollig vocht in het lichaam. Als het lichaamsgewicht zonder spoelvloeistof in de buikholte, hoger is als het streefgewicht, houdt de zorgvrager te veel vocht vast. Zo nodig wordt de dialysevloeistof aangepast om meer vocht uit het lichaam te onttrekken.

Een van de voordelen van peritoneale dialyse, is dat de zorgvrager meer energie en vrijheid heeft. De wisselingen van de vloeistof zijn zelfstandig uit te voeren en kunnen thuis of zelf op het werk gedaan worden. Het nadeel van peritoneale dialyse is dat dit vaak maar een paar jaar mogelijk is. PD brengt schade toe aan het buikvlies op lange termijn wordt de filterende werking van het buikvlies hierdoor minder. Om met peritoneale dialyse te kunnen starten, moet het buikvlies in goede conditie zijn.

Peritoneale dialyse bereikt maar voor vijf tot tien procent de zuiverende werking van gezonde nieren. De zorgvrager blijft daardoor vaak nog wel klachten houden. Ook blijft het belangrijk om een natrium-arm dieet te volgen en soms ook een vochtbeperking te handhaven.

Bij peritoneale dialyse is het heel belangrijk dat er zo steriel mogelijk gewerkt wordt. Door de PD katheter is er een open verbinding tussen het buikvlies en de buitenwereld. Het buikvlies is erg gevoelig voor ontstekingen. Als er bacteriën via de PD katheter en vloeistof mee naar binnen komen, is er een groot risico op buikvliesontsteking (peritonitis). De zorgvrager moet dan opgenomen worden in het ziekenhuis voor behandeling met antibiotica.

Hemodialyse

Een andere optie voor nierfunctie vervangende therapie is de hemodialyse. Het bloed wordt dan buiten het lichaam gefilterd door een dialysemachine. In de dialysemachine zit een kunstnier. Gedurende de dialysebehandeling stroomt het bloed meerdere keren door de kunstnier. Een hemodialysebehandeling duurt gemiddeld drie tot vier uur. Tijdens de dialyse onttrekt de kunstnier afvalstoffen en vocht aan het bloed. Dit komt in de spoelvloeistof terecht en wordt afgevoerd door de machine.

Voor hemodialyse is het nodig dat er een toegang tot de bloedbaan (vaattoegang) gemaakt wordt. De meest gebruikte toegang voor hemodialyse is een shunt. Een shunt is een ader, die door middel van een operatie vast is gemaakt aan een slagader. Door deze verbinding stroomt er meer bloed door de ader en zwelt deze op. Deze verbinding is nodig, omdat er door een gewone ader te weinig bloed stroomt om deze te kunnen gebruiken voor dialyse. Na de shunt operatie moet de shunt zich minimaal zes weken ontwikkelen, voor deze gebruikt kan worden voor dialyse. Dit is noemen wij het rijpen van de shunt.

Op de plek waar de shunt gemaakt is, is een bolling te zien. De zorgvrager moet dagelijks controleren of de bloedflow door de shunt goed voelbaar is. Dit wordt gedaan door met de vingers aan de shunt te voelen. Aan de arm waar de shunt zit mag geen bloeddrukmeting of bloedafname uitgevoerd worden. Dit kan schade aanbrengen aan de shunt.

Wanneer het niet mogelijk is om een shunt aan te leggen of als er acuut begonnen moet worden met hemodialyse kan er een dialysekatheter ingebracht worden. De dialysekatheter is een kunststof slangetje dat in een groot vat (vaak in de hals) ingebracht wordt. De dialysemachine wordt aangesloten op de katheter voor de dialyse.

Hoe vaak moet je dialyseren?

Hoe vaak en hoe lang een zorgvrager moet dialyseren hangt af van hoe de eigen nierfunctie nog is en hoe veel klachten een zorgvrager ervaart.

Voor- en nadelen

De voordelen van langer en vaker dialyseren zijn dat de zorgvrager vaak minder klachten heeft en zich beter voelt. Een nadeel is dat dit veel tijd in beslag neemt in het leven van de zorgvrager.

Hemodialyse heeft ongeveer 15% van de zuiverende werking van gezonde nieren. De zorgvrager blijft klachten van nierfalen houden. Daarnaast zijn er ook vaak bijwerkingen van de hemodialyse. Veel voorkomende bijwerkingen zijn lage bloeddruk, spierkrampen en vermoeidheid.

Leefregels

Naast de behandeling van hemodialyse, zijn er ook andere leefregels waar een zorgvrager zich aan moet houden om de behandeling zo effectief mogelijk te laten verlopen. De belangrijkste leefregels zijn een vochtbeperking, aangepast dieet en het innamen van de juiste medicatie. De hoeveelheid van de vochtbeperking hang af van hoe veel een zorgvrager zelf nog plast en het afgesproken streefgewicht.

Waar vindt de dialyse plaats

Hemodialyse kan overdag en in nacht plaatsvinden. Bij nachtdialyse, ligt de zorgvrager de hele nacht aan de dialysemachine en slaapt hij dus in het dialysecentrum.

Hemodialyse vindt daarom vaak plaats in een dialysecentrum. Deze zijn vaak ondergebracht in ziekenhuizen. Er zijn in Nederland ongeveer 100 dialysecentra. Het is ook mogelijk om thuis te dialyseren. De dialyseverpleegkundige komt dan aan huis om de dialyse uit te voeren. Hier zitten wel voorwaarden aan vast, waaronder dat er een geschikte plek in huis moet zijn om te kunnen dialyseren.

Dialyse is een zware ingrijpende behandeling die veel invloed heeft op het leven van een zorgvrager. Een andere optie voor het behandelen van nierfalen is een niertransplantatie.

Referenties

• Abrahams, A., Eck van der sluisj, A., Haasdijk, L., Timmerman, S., & Vonk, S. (2021, juni 17). Peritoneale dialyse. Opgehaald van Nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/print/16-peritoneale-dialyse
• Abrahams, A., van Eck van der Sluijs, A., Oudman, I., & Vonk, S. (2021, juni 16). Wat is dialyse? Opgehaald van nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/154-dialyse-behandeling-bij-nierfalen/197-wat-is-dialyse
• Bastiaansen, C., Jochems, A., Jungen, I., & Tervoort, M. (2007). Anatomie en Fysiologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
• Bemelman, F., Berger, S., van den Bosch, G., & Mol, L. (2018, mei 22). Niertransplantatie. Opgehaald van Nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/8-niertransplantatie
• Bos, W., Douma, C., & van der Weerd, N. (2021, april 13). Welke behandeling krijgt u bij nierfalen. Opgehaald van nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/6-behandeling-bij-chronische-nierschade-en-nierfalen/164-behandeling-bij-nierfalen/3026-welke-behandeling-krijgt-u-bij-nierfalen
• de Bruin – Heil, H., ter Horst – Kerkhof, E., Boldewijn, H., & Koopman, M. (2018). Leerboek dialyseverpleegkundige. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
• De Grauw, W., De Leest, K., Schenk, P., Scherpbier-De Haan, N., Tjin-A-Ton, J., Tuut, M., & Van Balen, J. (2018, april). Chronische nierschade. Opgehaald van Nederlands huisartsen genootschap (NHG): https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/chronische-nierschade#volledige-tekst-aanvullend-onderzoek
• De Grauw, W., De Leest, K., Schenk, P., Scherpbier-De Haan, N., Tjin-A-Ton, J., Tuut, M., & Van Balen, J. (2018, april). Chronische nierschade. Opgehaald van Nederlands Huisartsen Genootschap: https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/chronische-nierschade
• Gregoire, L., van Straaten – Huygen, A., & Trompert, R. (2011). Anatomie en fysiologie van de mens. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
• Klok, P., Klok-Donker, H., & Eelink-Klok, C. (2004). Klein geneeskundig woordenboek. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
• Leenders, R., Oudman, I., & Rotmans, J. (2021, juni 23). Hemodialyse. Opgehaald van Nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/print/17-hemodialyse
• Nederlands internisten vereniging. (2017, mei 9). Acute nierinsufficientie. Opgehaald van Het acute boekje: https://www.hetacuteboekje.nl/hoofdstuk/nefrologie/acute_nierinsufficientie.html
• nieren.nl. (2018). Behandeling bij chronische nierschade en nierfalen. Opgehaald van nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/6-behandeling-bij-chronische-nierschade-en-nierfalen/202-behandeling-bij-chronische-nierschade
• Nieren.nl. (2018, maart 26). Echo en scan. Opgehaald van Nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/86-diagnose-onderzoek-bij-chronische-nierschade/69-echo-en-scan
• Nieren.nl. (2018). Symptomen van chronische nierschade. Opgehaald van Nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/24-symptomen-van-chronische-nierschade
• Nieren.nl. (2019, oktober 18). Hoe werken uw nieren. Opgehaald van Nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/1-als-uw-nieren-niet-goed-meer-werken/5-hoe-werken-uw-nieren
• Nieren.nl. (2020, november 6). Nierbiopsie. Opgehaald van Nieren.nl: https://www.nieren.nl/bibliotheek/25-onderzoek-en-diagnose-bij-chronische-nierschade/86-diagnose-onderzoek-bij-chronische-nierschade/70-nierbiopsie
• Nierstichting. (sd). Dialyse. Opgehaald van Nierstichting: https://nierstichting.nl/leven-met-een-nierziekte/dialyse/
• Nierstichting. (sd). Niertransplantatie. Opgehaald van Nierstichting: https://nierstichting.nl/leven-met-een-nierziekte/niertransplantatie/
• Thuisarts. (2021, april 1). Ik heb nierschade. Opgehaald van Thuisarts.nl: https://www.thuisarts.nl/nierschade/ik-heb-nierschade